Zespół Aspergera to zaburzenie rozwojowe, które coraz częściej staje się przedmiotem zainteresowania specjalistów, nauczycieli, rodziców dzieci oraz osób dorosłych zmagających się z trudnościami w interakcjach społecznych. Choć kliniczna jednostka nazywana dotąd zespołem Aspergera została ujęta w klasyfikacji chorób i problemów zdrowotnych ICD-10, jej rozpoznanie nadal bywa wyzwaniem – zarówno u dzieci z autyzmem, jak i u ludzi dorosłych nie mogących do końca odnaleźć się w otaczającym ich świecie.
W poniższym artykule przybliżymy Ci, czym jest ów nieprawidłowość, jak wyglądają symptomy zespołu Aspergera, poruszymy temat diagnostyki, terapii behawioralnej i innych metod terapeutycznych, których zadaniem jest wspieranie zdrowia psychicznego i poprawa umiejętności komunikacyjnych.
Kluczowe punkty
- Zespół Aspergera to zaburzenie neurorozwojowe należące do spektrum autyzmu, klinicznie nazywane obecnie ASD bez upośledzenia intelektualnego. Objawia się trudnościami w nawiązywaniu relacji, ograniczoną elastycznością myślenia oraz specyficznymi preferencjami, przy zachowanym prawidłowym rozwoju mowy i zdolnościach poznawczych.
- Objawy zespołu Aspergera różnią się w zależności od wieku. U dzieci pojawiają się problemy z interpretacją emocji i zachowań rówieśników, sztywność zachowań, a także nadwrażliwość na bodźce. U nastolatków trudności nasilają się w kontaktach społecznych, ale też w adaptacji do zmian. U dorosłych przeważają kłopoty w budowaniu relacji, potrzeba rutyny i skłonność do dosłownego rozumienia komunikatów.
- Diagnostyka zespołu Aspergera opiera się na analizie zachowań w różnych środowiskach – domowym, szkolnym bądź zawodowym i rówieśniczym tudzież partnerskim. Objawy powinny być widoczne w codziennym funkcjonowaniu i utrzymywać się przez dłuższy czas.
- W przypadku zespołu Aspergera spotkania terapeutyczne mają na celu rozwój umiejętności społecznych, poprawę komunikacji i wspieranie samodzielności. Terapię zaburzeń ze spektrum autyzmu dostosowuje się do wieku, poziomu funkcjonowania, a także potrzeb pacjenta.
Czym jest zespół Aspergera i autyzm?
Autyzm i zespół Aspergera to nieprawidłowości rozwojowe należące do spektrum autyzmu (ASD). Wspólną cechą obu jest odmienny sposób funkcjonowania w kontaktach społecznych, komunikacji, a także przetwarzaniu informacji. Termin „zespół Aspergera” odnosi się do postaci ASD bez istotnych trudności językowych i poznawczych, co odróżnia go od klasycznego autyzmu.
Zespół Aspergera obecnie klasyfikuje się jako część spektrum autyzmu, choć wcześniej funkcjonował jako osobna jednostka diagnostyczna, opisana przez lekarza – Hansa Aspergera. Może być rozpoznawany w różnych momentach życia – u dzieci, ale też u dorosłych. ASD obejmuje szeroki zakres trudności oraz różnorodne nasilenie objawów, dlatego osoby z tym zaburzeniem różnią się między sobą funkcjonowaniem.
Zarówno autyzm, jak i Asperger mają wpływ na jakość codziennego życia dziecka z zespołem Aspergera, nastolatków z zespołem Aspergera, a także ludzi dorosłych. Diagnozować te nieprawidłowości można już od wczesnych lat, jednak rozpoznanie zespołu Aspergera u osób dojrzałych wciąż bywa wyzwaniem. Pomimo wspólnych cech, różnice między autyzmem a zespołem Aspergera są na tyle istotne, że wymagają indywidualnego podejścia diagnostycznego.
Przyczyny zespołu Aspergera
Omawiane zaburzenie diagnozowane jest w obrębie spektrum autyzmu. Kliniczna jednostka, nazywana wcześniej zespołem Aspergera, charakteryzuje się złożoną i wieloczynnikową etiologią, której nie da się sprowadzić do jednego czynnika przyczynowego.
Jego źródła mają podłoże neurobiologiczne i genetyczne. Nieprawidłowości w funkcjonowaniu mózgu rozwijają się najczęściej już na etapie życia płodowego. Niewłaściwe połączenia nerwowe w obszarach odpowiedzialnych za przetwarzanie bodźców i kontrolę zachowań społecznych stanowią istotny element patogenezy.
Wystąpienia zespołu Aspergera najczęściej mają związek z czynnikami dziedzicznymi. Obciążenie rodzinne, a także zmiany w określonych genach, odpowiedzialnych za rozwój układu nerwowego, zwiększają prawdopodobieństwo zaburzenia.
Niektórych dzieci dotyczą również czynniki środowiskowe w okresie prenatalnym. Infekcje wirusowe u matki, niedotlenienie okołoporodowe tudzież kontakt z toksynami mogą mieć wpływ na rozwój ośrodkowego układu nerwowego.
Zespół Aspergera u osób dorosłych, podobnie jak Asperger u nastolatków, wynika z trwałych różnic w budowie i funkcji mózgu, obecnych od wczesnych etapów życia.
Mężczyźni są statystycznie bardziej narażeni na rozwój tego zaburzenia, co może wynikać z odmiennych mechanizmów ekspresji genetycznej.
Objawy zespołu Aspergera u dzieci i nastolatków
Pierwsze objawy zespołu Aspergera pojawiają się zazwyczaj w dzieciństwie. Dziecko może mieć trudność z odczytywaniem emocji, nawiązywaniem relacji i podtrzymywaniem rozmowy. Zamiast spontanicznej zabawy wybiera powtarzalne aktywności, a przy tym koncentruje się na wąskich zainteresowaniach.
Oznaki u dzieci dotyczą również sztywności zachowań. Zmiana planu dnia budzi niepokój, a każda próba wyjścia poza ustalone schematy powoduje silną reakcję. Dziecko mówi poprawnie pod względem językowym, ale nie rozumie kontekstu społecznego wypowiedzi.
Aspergera u nastolatków rozpoznaje się po narastających trudnościach w relacjach z rówieśnikami. Młody człowiek wycofuje się, unika sytuacji społecznych, nie reaguje adekwatnie na emocje innych. Pojawiają się zachowania izolacyjne lub impulsywne, które bywają błędnie interpretowane jako brak wychowania.
Charakterystyczne oznaki mogą przypominać inne zaburzenia neurorozwojowe. Występowanie u dzieci cech wspólnych z zespołem nadpobudliwości psychoruchowej z deficytem uwagi utrudnia trafną diagnozę.
Osoby z zespołem Aspergera zazwyczaj nie rozumieją ironii, metafor ani gestów towarzyszących wypowiedziom. Główne objawy dotyczą funkcjonowania społecznego, które odstaje od typowych wzorców rozwojowych.
Objawy u dorosłych charakterystyczne dla zespołu Aspergera
Jednostka kliniczna nazywana dotąd zespołem Aspergera wiąże się z odmiennym funkcjonowaniem poznawczym i emocjonalnym. Objawy Aspergera nie znikają z wiekiem, lecz zmieniają swój obraz. Osoby z ów zaburzeniem zazwyczaj zmagają się z izolacją i poczuciem niezrozumienia, mimo prawidłowego poziomu intelektualnego.
Zespół Aspergera u dorosłych objawia się trudnością w nawiązywaniu i podtrzymywaniu relacji, sztywnością myślenia oraz ograniczoną elastycznością w działaniu. Typowe są problemy z interpretacją komunikatów niewerbalnych, dosłowne rozumienie wypowiedzi, a także brak wyczucia kontekstu społecznego.
Osoby z syndromem Aspergera często wykazują silne upodobania o wąskim zakresie, nadmierną potrzebę rutyny, a przy tym trudność w dostosowywaniu się do zmian. W codziennym funkcjonowaniu mogą unikać sytuacji wymagających spontaniczności lub współpracy zespołowej.
Zespół Aspergera diagnozowany u ludzi w okresie dorosłości nie zawsze jest jednoznaczny. Oznaki zaburzeń bywają maskowane przez wyuczone strategie społecznego dopasowania, co opóźnia rozpoznanie. Charakterystyczne objawy pojawiają się jednak we wczesnym rozwoju, dlatego diagnostyka zespołu Aspergera opiera się także na analizie symptomów z dzieciństwa.
Diagnoza zespołu Aspergera u dzieci w wieku szkolnym i dorosłych
U młodzieży i dzieci w wieku szkolnym zespół Aspergera diagnozowany jest na podstawie szczegółowej obserwacji zachowań społecznych, sposobu komunikacji oraz wzorców zachowań. W diagnostyce zespołu Aspergera kluczową rolę odgrywa wieloaspektowa ocena następujących obszarów rozwoju i funkcjonowania:
- język i komunikacja - zarówno rozwój mowy, jak i sposób jej użycia w kontekście społecznym (np. trudności w prowadzeniu dialogu, dosłowne rozumienie wypowiedzi, brak elastyczności językowej);
- zachowania społeczne - obejmujące umiejętność odczytywania emocji, reagowania na normy społeczne oraz budowania relacji rówieśniczych;
- zachowania schematyczne i powtarzalne - czyli przywiązanie do rytyn, opór wobec zmian, stereotypie ruchowe czy uporczywe trzymanie się określonych wzorców;
- obszary szczególnych zainteresowań - często bardzo intensywne, skoncentrowane wokół nietypowych tematów, ktorym dziecko poświęca znaczną część uwagi;
- pamięć - najczęściej bardzo dobra, zwłaszcza w zakresie pamięci mechanicznej i faktograficznej, ale niekiedy kosztem rozumienia szerszych kontekstów;
- motoryka mała i duża - trudności w koordynacji ruchowej, niezgrabność, opóźniony rozwój grafomotoryczny lub problemy z czynnościami wymagającymi precyzji;
- reaktywność sensoryczna - nadwrażliwość lub niedowrażliwość na bodźce dotykowe, dźwiękowe, zapachowe czy wzrokowe, co może wpływać na codzienne funkcjonowanie i zachowanie dziecka.
U dorosłych rozpoznanie bywa bardziej złożone, ponieważ u nich właśnie zespół Aspergera objawia się w sposób subtelniejszy – osoby, które osiągnęły dorosłość częściej maskują swoje trudności bądź wypracowują strategie adaptacyjne. Zatem diagnoza opiera się na analizie historii rozwoju, rozmowie klinicznej i narzędziach psychologicznych dopasowanych do wieku.
W obu przypadkach konieczna jest współpraca interdyscyplinarna – psychologa, psychiatry i pedagoga. Trafne rozpoznanie pozwala rozpocząć działania wspierające funkcjonowanie poznawcze, emocjonalne, a także społeczne.
Terapia, czyli jak pomóc osobie z zespołem Aspergera
Terapia ma na celu poprawę funkcjonowania społecznego, rozwój elastyczności w działaniu oraz wzmocnienie umiejętności komunikacyjnych. W zależności od wieku i indywidualnych potrzeb stosuje się treningi umiejętności społecznych, terapię poznawczo-behawioralną tudzież wsparcie logopedyczne.
Objawy zaburzeń wymagają podejścia dostosowanego do konkretnej sytuacji – nie ma jednego schematu postępowania. Specjaliści analizują, jak dokładnie objawia się zespół Aspergera u danej osoby, i dobierają metody pracy odpowiadające jej trudnościom.
Dobrze prowadzona interwencja pozwala zespolić mocne strony jednostki z wymaganiami otoczenia. Dlatego zawsze najważniejsze jest wczesne rozpoznanie potrzeb i konsekwentne działanie wspierające codzienne funkcjonowanie – w szkole, pracy i relacjach międzyludzkich. Spotkania terapeutyczne kształtują u pacjenta nowe możliwości zachowań, reakcji ale też uczą współdziałania z grupami społecznymi otaczającymi nas w każdej dziedzinie życia.
Leczenie zespołu Aspergera metodami farmakologicznymi
Farmakoterapia nie eliminuje przyczyn zaburzenia, lecz łagodzi dolegliwości współwystępujące, czyli lęk, drażliwość, depresję czy impulsywność. Stosuje się na ogół leki przeciwdepresyjne, przeciwlękowe lub stabilizujące nastrój – wyłącznie pod kontrolą psychiatry.
U dzieci i dorosłych z trudnościami w koncentracji lub nadpobudliwością możliwe jest włączenie preparatów stosowanych także w przypadku zespołu nadpobudliwości psychoruchowej z deficytem uwagi (ADHD).
Pamiętaj, że środki farmakologiczne zawsze stanowią uzupełnienie terapii psychologicznej, pedagogicznej tudzież behawioralnej. Decyzję o ich wdrożeniu poprzedza dokładna ocena oznak i wpływu zaburzenia na codzienne funkcjonowanie, ale też odnajdywanie się w rzeczywistości domowej, szkolnej oraz zawodowej. Dodatkowym wsparciem w terapii, zwłaszcza dla dzieci i młodzieży z zespołem Aspergera, mogą być odpowiednio dobrane suplementy, które wspierają koncentrację, funkcje poznawcze oraz ogólne samopoczucie. Warto jednak pamiętać, że ich stosowanie również powinno odbywać się pod kontrolą specjalisty, aby zapewnić bezpieczeństwo i skuteczność terapii.
Suplementacja dla dzieci z zespołem Aspergera
Podsumowanie
Zespół Aspergera, dawniej klasyfikowany jako osobna jednostka, obecnie uznawany za formę zaburzeń ze spektrum autyzmu, wpływa na funkcjonowanie społeczne, komunikacyjne oraz przetwarzanie bodźców. Objawy mogą różnić się nasileniem na różnych etapach życia, jednak w każdym przypadku wymagają specjalistycznej diagnozy i indywidualnie dobranej terapii.
Wczesne rozpoznanie oraz wielokierunkowe wsparcie – psychologiczne, edukacyjne i, gdy to konieczne, farmakologiczne – znacząco poprawiają jakość życia osób ze spektrum. Fundamentalne jest podejście dostosowane do wieku, potrzeb i trudności, z jakimi mierzy się konkretna osoba. Skuteczna pomoc polega na zrozumieniu, akceptacji i długofalowym wspieraniu w rozwoju społecznym i emocjonalnym. Nieustanna krytyka bądź wywieranie presji sprawia, że ludzie borykający się z Aspergerem mogą jedynie zamknąć się w swoim świecie i w sobie samych, jeszcze bardziej niż do tej pory. Dlatego tak ważna jest otwartość ze strony bliskich, dająca pacjentowi poczucie bezpieczeństwa, ale też empatia płynąca od otoczenia rówieśniczego oraz zawodowego. Bez niej symptomy zaburzenia potrafią eskalować w najmniej spodziewanych momentach.
Bibliografia
- Preissmann Christine, Asperger. Życie w dwóch światach, Wydawnictwo GWP 2021.
- Kazimierz Słupek, Uczniowie ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi, Wydawnictwo Harmonia 2023.
- Tony Attwood, Zespół Aspergera. Kompletny przewodnik, Wydawnictwo Harmonia 2023.
- Jadwiga Komender, Gabriela Jagielska, Anita Bryńska, Autyzm i zespół Aspergera, Wydawnictwo Lekarskie PZWL 2009.
- Izabela Banaszczyk, Joanna Chromik-Kovacs, Jak pracować z dzieckiem z zespołem Aspergera w domu i szkole, Wydawnictwo Harmonia 2022.