Ultradźwięki, mimo że są niesłyszalne dla człowieka, znalazły szerokie zastosowanie w medycynie, a szczególnie w fizykoterapii. Ich wpływ opiera się na wykorzystaniu fal akustycznych o częstotliwości powyżej 20 000 Hz, które wnikają głęboko w ciało pacjenta, wywołując szereg korzystnych reakcji fizjologicznych. Terapia stanowi jedną z najczęściej stosowanych metod wspomagających leczenie różnorodnych schorzeń układu mięśniowo-szkieletowego. To bezinwazyjna technika, która dzięki precyzyjnie dobranym zakresie fal i mocy umożliwia skuteczne oddziaływanie na konkretne struktury anatomiczne bez naruszania ciągłości tkanek.
Kluczowe punkty
- Termiczny aspekt ultradźwięków powoduje lokalne przegrzanie tkanek i prowadzi do poprawy ukrwienia, zmniejszenia napięcia mięśni oraz przyspieszenia procesów regeneracyjnych.
- Ultradźwięki stosowane w fizjoterapii oddziałują głęboko na struktury miękkie, umożliwiając skuteczne leczenie przewlekłych i ostrych stanów bólowych oraz urazów.
- Szkodliwość terapii jest minimalna, o ile zabieg jest wykonywany prawidłowo przez wykwalifikowanego fizjoterapeutę i z uwzględnieniem wszystkich środków ostrożności.
- To precyzyjnie ukierunkowane fale dźwiękowe, które przy odpowiedniej częstotliwości mogą skutecznie wspierać leczenie m.in. takich schorzeń jak UD (urazowe uszkodzenia) mięśni, stawów i więzadeł.
Czym są ultradźwięki i jak działają?
Zanim omówimy praktyczne aspekty terapii, warto odpowiedzieć na pytanie: czym są ultradźwięki? To fale akustyczne, czyli drgania cząsteczek, które, w odróżnieniu od dźwięków słyszalnych, osiągają bardzo wysokie wartości, przekraczające 20 kHz. Tak wysoki zakres fal sprawia, że rozchodzą się w organizmie w sposób umożliwiający ich terapeutyczne wykorzystanie.
W terapii stosowane są dwie podstawowe częstotliwości: 1 MHz oraz 3 MHz. Pierwsza z nich penetruje tkanki głębiej, nawet do 5 cm, i czyni ją idealną przy leczeniu większych mięśni lub stawów, np. w okolicy kręgosłupa czy kolana. Z kolei częstotliwość 3 MHz wpływa bardziej powierzchownie, doskonale sprawdza się w terapii struktur położonych bliżej skóry, takich jak ścięgna czy więzadła.
Wpływ ultradźwięków polegać może na wywołaniu dwóch głównych rezultatów: cieplnego i mechanicznego. Cieplny powoduje zwiększenie rozciągliwości tkanki łącznej, co jest niezwykle istotne w leczeniu blizn, zrostów oraz przykurczów. Dochodzi także do wzmożonego metabolizmu komórkowego i dzięki temu łatwiej przebiegają procesy naprawcze i możliwość przyspieszenia gojenia. Znacząco wpływają również na układ nerwowy, przekładając się na zmniejszenie przewodnictwa bólowego i realną redukcję dolegliwości. Oddziaływanie mechaniczne, czyli tzw. mikromasaż, wpływa na strukturę komórkową, wspomaga drenaż limfatyczny umożliwiając zmniejszenie obrzęków i redukuje napięcie mięśni. W niektórych przypadkach stosuje się również terapie łączone, np. ultradźwięki i laser, co daje jeszcze lepsze rezultaty.
Ultradźwięki to nie tylko fala – to konkretna technologia
Zabieg wykonywany jest przy użyciu specjalnego aparatu wyposażonego w głowicę. W czasie procedury przykładana jest ona do skóry pacjenta, uprzednio pokrytej substancją sprzęgającą, zwykle żelem, który ułatwia przewodzenie fali. Sam czas trwania zabiegu uzależniony jest od obszaru zabiegowego i zazwyczaj wynosi od kilku do kilkunastu minut. Terapia może być prowadzona zarówno w trybie ciągłym, jak i pulsacyjnym, ten drugi stosuje się w przypadku stanów ostrych, by zminimalizować ryzyko podrażnień.
Niezwykle istotna jest również odpowiednia dawka. Jej dobór należy do kompetencji fizjoterapeuty, który kieruje się m.in. typem i lokalizacją schorzenia, wiekiem pacjenta oraz stopniem zaawansowania zmian chorobowych.
Zastosowanie ultradźwięków w fizjoterapii – kiedy naprawdę pomagają?
Znajdują przeznaczenie w wielu dziedzinach terapii. Szczególnie cenione są za swoje skutki przeciwbólowe, zdolność do przyspieszenia regeneracji tkanek oraz poprawę mikrokrążenia. Dzięki nim możliwe jest także zwiększenie rozciągliwości tkanki łącznej i bywa nieocenione w leczeniu przewlekłych przykurczów czy blizn.
Wskazania do terapii ultradźwiękami obejmują m.in.:
- zespoły bólowe kręgosłupa,
- urazy tkanek miękkich (np. skręcenia, naderwania mięśni),
- zapalenia kaletek, ścięgien i pochewek ścięgnistych,
- przykurcze i blizny,
- schorzenia zwyrodnieniowe stawów (np. kolano),
- stany pourazowe,
- zmiany przeciążeniowe, np. przy haluksach.
Warto dodać, że znajdują również funkcje w terapii schorzeń tkanek bogatych w kolagen, takich jak więzadła i ścięgna. To właśnie dzięki zdolności do poprawy elastyczności i nawodnienia tych struktur osiąga się długotrwałe rezultaty.
Ból kręgosłupa – najczęstsze przyczyny, objawy i skuteczne leczenie bólu pleców i krzyża
Przeciwwskazania i skutki uboczne – co trzeba wiedzieć?
Mimo licznych pozytywnych efektów leczniczych nie są metodą całkowicie pozbawioną ograniczeń. Należy pamiętać, że każde skutki fizjoterapeutyczne mogą nieść ze sobą ryzyko wystąpienia skutków ubocznych, choćby przejściowych. Najczęściej mamy do czynienia z przemijającym efektem ubocznym w postaci lekkiego zaczerwienienia skóry lub krótkotrwałego pogorszenia samopoczucia. Jednak ultradźwięki są szkodliwe tylko wtedy, gdy zostaną niewłaściwie użyte, np. przy zbyt dużej mocy lub na obszarach, gdzie ich stosowanie jest nie rekomendowane.
Lista obejmuje m.in.:
- nowotwory,
- ciąża (szczególnie okolice brzucha i miednicy),
- implanty elektroniczne (np. rozruszniki serca),
- zakrzepica,
- choroby układu krążenia w fazie ostrej,
- uszkodzenia skóry,
- okolice narządów wewnętrznych o dużej wrażliwości (np. serce, oczy, jądra).
Szczególną ostrożność należy zachować również w przypadku dzieci oraz osób starszych. Przeciwwskazania powinny być każdorazowo konsultowane z lekarzem lub doświadczonym fizjoterapeutą.
Nie tylko leczenie – ultradźwięki w kosmetyce i diagnostyce
Zastosowanie ultradźwięków w medycynie nie ogranicza się jedynie do leczenia urazów i schorzeń narządu ruchu. Choć mają ogromne wykorzystanie w fizjoterapii to i również w kosmetyce. Proces tzw. nadźwiękawiania skóry stosowany jest do głębokiego oczyszczania porów, wprowadzania substancji aktywnych oraz poprawy napięcia skóry twarzy i ciała. Fala ultradźwiękowa powoduje rozbijanie struktur tłuszczowych i wspomaga kawitację, czyli bezinwazyjne rozpuszczanie komórek tłuszczowych.
W obszarze diagnostyki ultradźwiękowy obraz narządów i struktur wewnętrznych, znany jako USG, znajduje szerokie przeznaczenie i należy dziś do standardu medycyny. Dzięki temu możliwa jest szybka i bezpieczna ocena stanu organów, która ułatwia dobór odpowiednich metod leczenia.
Wady i zalety stosowania
Preparaty na zdrowe kości i stawy
Podsumowanie
Ultradźwięki to nie tylko technologia, ale przede wszystkim skuteczna metoda wspomagająca terapię i leczenie wielu przewlekłych oraz ostrych stanów bólowych. Odpowiednio dobrana moc ultradźwięków, właściwa dawka oraz kompetentny fizjoterapeuta to klucz do osiągnięcia maksymalnych efektów przy minimalnym ryzyku wystąpienia skutków ubocznych ultradźwięków. Dzięki swojemu wszechstronnemu działaniu, od miejscowego ogrzewania po wpływ na drgania komórkowe, ultradźwięki znajdują miejsce nie tylko w terapii bólu, ale również w estetyce i diagnostyce. Choć są szkodliwe tylko w nieodpowiednich rękach, warto pamiętać, że każdy zabieg powinien być poprzedzony szczegółową oceną i indywidualnym planem działania.
Bibliografia
- Zembaty A. – Kinezyterapia. Tom I–III, Wydawnictwo Kasper, Kraków 2016.
- Kiwerski J. – Rehabilitacja medyczna, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2020.
- Dega W., Milanowska K. – Rehabilitacja medyczna, PZWL, Warszawa 2017.