Proteinogram to jedno z podstawowych badań laboratoryjnych, które pozwala ocenić stan zdrowia organizmu poprzez analizę poszczególnych frakcji białek obecnych we krwi. W artykule wyjaśniam, na czym polega badanie proteinogramu, jakie są wskazania do jego wykonania, jak interpretować wyniki i co może oznaczać ich nieprawidłowy poziom. Dowiesz się również, jak wygląda leczenie zaburzeń gospodarki białkowej oraz kiedy warto wykonać to badanie prywatnie lub w ramach refundacji NFZ.
Kluczowe punkty
- Proteinogram to badanie laboratoryjne polegające na rozdzieleniu białek surowicy krwi na frakcje: albuminy, alfa-1, alfa-2, beta i gamma-globuliny. Pozwala ono wykryć wiele chorób wątroby, nerek, układu odpornościowego oraz nowotworów hematologicznych.
- Wykonanie badania proteinogramu jest zalecane m.in. przy przewlekłych stanach zapalnych, niedożywieniu, obrzękach, chorobach autoimmunologicznych czy podejrzeniu szpiczaka mnogiego.
- Do badania nie trzeba specjalnie się przygotowywać i wystarczy pobranie próbki krwi żylnej na czczo. Wynik otrzymuje się zwykle po 1-2 dniach.
- Nieprawidłowy wynik proteinogramu wymaga interpretacji przez lekarza. W zależności od odchyleń można podejrzewać m.in. marskość wątroby, zespół nerczycowy, infekcje przewlekłe lub nowotwory.
Co to jest proteinogram?
Proteinogram to badanie biochemiczne polegające na elektroforezie białek surowicy krwi. Pozwala na ocenę ilościową i jakościową różnych frakcji białkowych, w tym albumin i globulin. Albuminy odpowiadają za utrzymanie ciśnienia onkotycznego i transport wielu substancji, natomiast globuliny pełnią funkcje odpornościowe i enzymatyczne.
Wynik proteinogramu przedstawia się w postaci wykresu lub procentowego udziału poszczególnych frakcji. U osób dorosłych prawidłowy poziom białka całkowitego wynosi zwykle 6,0–8,3 g/dl, a dominującą frakcją są albuminy, które stanowią ok. 60% wszystkich białek osocza.
Wskazania do wykonania badania białek we krwi
Badanie proteinogramu wykonuje się w celu diagnostyki wielu chorób o charakterze przewlekłym lub ogólnoustrojowym. Analiza frakcji białkowych z próbki krwi pozwala ocenić funkcję wątroby, nerek oraz stan układu odpornościowego i krwiotwórczego. Lekarz zleca to badanie, gdy istnieje podejrzenie zaburzeń gospodarki białkowej lub gdy występują objawy sugerujące poważniejsze schorzenia.
Wskazania do wykonania proteinogramu z osocza obejmują m.in.:
- nieprawidłowe stężenie białka całkowitego,
- niewyjaśnioną anemię,
- zbyt wysoki poziom wapnia we krwi,
- bóle pleców, bóle kostne lub złamania o niejasnej przyczynie,
- przewlekłe zmęczenie i utratę sił,
- nawracające infekcje,
- neuropatię obwodową o niewyjaśnionej etiologii,
- podejrzenie nowotworu z komórek krwi, np. szpiczaka mnogiego,
- monitorowanie terapii u pacjentów z chorobami hematologicznymi,
- podejrzenie choroby autoimmunologicznej lub zapalnej,
- choroby wątroby, takie jak zapalenie, marskość czy stłuszczenie,
- hiper- lub hipogammaglobulinemię.
Warto zaznaczyć, że proteinogram nie jest przydatny w diagnostyce pierwotnych niedoborów odporności, ponieważ nie ocenia bezpośrednio stężenia immunoglobulin. W takich sytuacjach lekarz zleca zwykle oznaczenie poziomu przeciwciał klasy IgA, IgM i IgG.
Badanie wykonuje się metodą elektroforezy białek, która polega na rozdzieleniu białek surowicy w polu elektrycznym. W efekcie otrzymuje się charakterystyczny wykres lub zapis liczbowy przedstawiający proporcje poszczególnych frakcji białkowych: albumin, alfa-, beta- i gamma-globulin. Dzięki temu możliwe jest wykrycie niedoboru prawidłowych białek lub obecności białek patologicznych, których wzory elektroforetyczne wskazują na określone procesy chorobowe toczące się w organizmie.
Nieprawidłowy wynik proteinogramu może sugerować, że choroba wpływa na produkcję lub utratę białka, ale samo badanie nie stanowi ostatecznej diagnozy. W przypadku odchyleń od normy niezbędne są dodatkowe testy, takie jak badania immunochemiczne, obrazowe lub biopsja, aby określić przyczynę zaburzeń.
Przygotowanie do badania proteinogramu – co warto wiedzieć?
Proteinogram wykonuje się z próbki krwi żylnej pobranej na czczo. Zaleca się, aby ostatni posiłek został spożyty nie później niż o godzinie 18.00 dnia poprzedniego, a przed pobraniem krwi unikać intensywnego wysiłku fizycznego i stresu. Pacjent nie powinien jeść przez co najmniej 8-12 godzin przed badaniem. Samo pobranie jest krótkie i całkowicie bezpieczne, a próbka krwi trafia następnie do analizy laboratoryjnej.
Wynik proteinogramu jest zazwyczaj dostępny po 1-2 dniach, choć w zależności od laboratorium czas oczekiwania może wynosić do 5 dni roboczych. W przypadku wykonywania badania w ramach refundacji NFZ konieczne jest skierowanie od lekarza rodzinnego lub specjalisty.
Dla osób, które chcą uzyskać wynik szybciej, dostępna jest możliwość wykonania badania proteinogramu bez skierowania, którego koszt wynosi średnio 40-50 zł. To wygodne rozwiązanie dla pacjentów, którzy chcą szybko i samodzielnie skontrolować poziom białek we krwi.
Jak rozumieć wynik badania białek w surowicy?
Interpretacja wyniku proteinogramu powinna być zawsze dokonana przez lekarza, który uwzględnia objawy kliniczne pacjenta, inne wyniki badań oraz wywiad zdrowotny. Wynik podawany jest w dwóch jednostkach: procentowo, jako udział poszczególnych frakcji w całkowitym stężeniu białka, oraz w g/l, czyli jako ich rzeczywiste stężenie w surowicy.
Wartości referencyjne mogą się nieznacznie różnić w zależności od laboratorium, ponieważ każde z nich ustala własne zakresy w oparciu o metodę analizy. Poniższe normy dotyczą osób dorosłych:
- Białko całkowite: 6,0–8,3 g/dl
- Albuminy: 52–65% (31–52 g/l)
- Alfa-1-globuliny: 1–2,9% (0,6–2,1 g/l)
- Alfa-2-globuliny: 6–11% (5,7–7,9 g/l)
- Beta-globuliny: 6–10% (3,7–7,8 g/l)
- Gamma-globuliny: 10,7–20,3% (6,4-16,2 g/l)
U dzieci i noworodków normy mogą się różnić – u noworodków poziom albumin wynosi średnio 35–49 g/l, a u dzieci powyżej 1. roku życia 37–51 g/l.
Znaczenie poszczególnych frakcji białkowych
Albuminy stanowią największą grupę białek osocza i pełnią funkcję transportową dla wielu substancji, w tym leków, hormonów i kwasów tłuszczowych. Utrzymują również prawidłowe ciśnienie onkotyczne krwi.
- Spadek stężenia (hipoalbuminemia) może świadczyć o chorobach wątroby, zespole nerczycowym, niedożywieniu, wyniszczeniu nowotworowym lub utracie białka z przewodu pokarmowego.
- Wzrost poziomu (hiperalbuminemia) obserwuje się rzadziej i zazwyczaj wynika z odwodnienia.
Alfa-1-globuliny to najmniej liczna frakcja białek surowicy, której wzrost jest jednym z pierwszych objawów toczącego się stanu zapalnego.
- Spadek może towarzyszyć niewydolności wątroby, niedożywieniu lub wrodzonemu niedoborowi alfa-1-antytrypsyny.
- Wzrost stężenia pojawia się w ostrych stanach zapalnych i w czasie ciąży.
Alfa-2-globuliny wzrastają w przebiegu ostrych stanów zapalnych, zespołu nerczycowego oraz podczas leczenia glikokortykosteroidami.
- Obniżenie ich poziomu obserwuje się przy uszkodzeniach wątroby, krwotokach, przewlekłych stanach zapalnych jelit oraz niedożywieniu.
Beta-globuliny obejmują m.in. transferrynę i białka układu krzepnięcia.
- Ich wzrost może wskazywać na anemię z niedoboru żelaza, marskość wątroby, zespół nerczycowy lub nowotwory hematologiczne.
- Spadek obserwuje się w przebiegu chorób wątroby, nerek, niedożywienia, zaburzeń wchłaniania i nadczynności tarczycy.
Gamma-globuliny to frakcja obejmująca immunoglobuliny (przeciwciała) odpowiedzialne za odporność organizmu.
- Obniżenie tej frakcji może wystąpić fizjologicznie u noworodków, a u dorosłych w trakcie leczenia immunosupresyjnego lub glikokortykosteroidami.
- Wzrost stężenia gamma-globulin (hipergammaglobulinemia) towarzyszy chorobom autoimmunologicznym, przewlekłym infekcjom, uszkodzeniom wątroby oraz nowotworom układu krwiotwórczego, w tym szpiczakowi mnogiemu.
Leczenie i profilaktyka zaburzeń gospodarki białkowej
Nieprawidłowy wynik proteinogramu nie jest chorobą samą w sobie, lecz sygnałem zaburzeń w funkcjonowaniu organizmu. Dlatego postępowanie terapeutyczne zawsze zależy od przyczyny wykrytych nieprawidłowości i prowadzone jest przez lekarza.
W przypadku chorób wątroby (np. zapalenia, stłuszczenia czy marskości) leczenie skupia się na ochronie komórek wątrobowych, modyfikacji diety i unikaniu substancji hepatotoksycznych. Lekarz może zalecić preparaty wspomagające regenerację wątroby, takie jak Sylimarol, Hepatil lub Essentiale Forte, które zawierają sylimarynę i fosfolipidy. Ich regularne stosowanie poprawia parametry biochemiczne krwi i sprzyja odbudowie hepatocytów.
Jeśli zaburzenia dotyczą układu nerkowego, a wynik proteinogramu sugeruje utratę białka z moczem (np. w zespole nerczycowym), lekarz wdraża leczenie nefrologiczne. W zależności od przyczyny może to być terapia farmakologiczna obejmująca leki moczopędne, inhibitory ACE, glikokortykosteroidy lub leki immunosupresyjne.
W przypadkach chorób autoimmunologicznych lub przewlekłych stanów zapalnych stosuje się leki modulujące odpowiedź immunologiczną, często w połączeniu z odpowiednią dietą przeciwzapalną i suplementacją witaminy D3, cynku, kwasu foliowego i witaminy C. Wspomagająco można stosować preparaty wzmacniające odporność, które kupisz bez recepty w Aptece Rosa.
W sytuacji, gdy wynik proteinogramu wskazuje na obecność nieprawidłowych białek (tzw. paraprotein), lekarz kieruje pacjenta do hematologa w celu dalszej diagnostyki w kierunku nowotworów układu krwiotwórczego, takich jak szpiczak mnogi. Leczenie tych schorzeń wymaga specjalistycznej terapii, często prowadzonej w ośrodkach onkologicznych.
U pacjentów z niedożywieniem lub wyniszczeniem zaleca się z kolei poprawę jakości diety oraz stosowanie preparatów białkowych i odżywek uzupełniających białko, które wspierają odbudowę masy mięśniowej i poprawiają ogólny stan organizmu.
W każdym przypadku kluczowe znaczenie ma regularna kontrola parametrów biochemicznych, przestrzeganie zaleceń lekarza i modyfikacja stylu życia. Odpowiednie nawodnienie, zbilansowana dieta oraz unikanie alkoholu i przetworzonej żywności wspierają prawidłową gospodarkę białkową organizmu.
Witaminy - klucz do zdrowego życia
Podsumowanie
Proteinogram to proste, ale niezwykle przydatne badanie diagnostyczne, które pozwala wykryć zaburzenia w gospodarce białkowej organizmu. Pomaga ocenić funkcję wątroby, nerek i układu odpornościowego, a także wczesne stadia niektórych nowotworów. Wyniki zawsze należy interpretować w kontekście innych badań i objawów klinicznych. Regularna kontrola białka całkowitego i frakcji globulin to ważny element profilaktyki zdrowotnej, szczególnie dla osób z chorobami przewlekłymi lub nieprawidłową dietą.
Najczęściej zadawane pytania
Jak często należy wykonywać badanie proteinogramu?
U osób zdrowych wystarczy raz na kilka lat, najczęściej przy okazji poszerzonej diagnostyki laboratoryjnej. W przypadku pacjentów z chorobami wątroby, nerek, autoimmunologicznymi lub nowotworami badanie to wykonuje się regularnie
Czy proteinogram jest tym samym co badanie białka całkowitego?
Oznaczenie białka całkowitego określa ogólną ilość białek w surowicy, natomiast proteinogram rozdziela je na frakcje (albuminy, alfa-, beta- i gamma-globuliny).
Czy proteinogram wykryje nowotwór?
Proteinogram nie służy do diagnozowania nowotworów, ale może wskazywać na ich obecność, np. w przypadku szpiczaka mnogiego lub innych chorób krwi, gdy w badaniu pojawia się nieprawidłowe białko monoklonalne.
Bibliografia
1. ALAB Laboratoria. Proteinogram – kiedy warto wykonać badanie i jak interpretować wynik? Warszawa: ALAB, 2024.
2. Diagnostyka Sp. z o.o. Opis badania: Proteinogram (elektroforeza białek surowicy). Dostęp online: www.diagnostyka.pl
3. Medycyna Praktyczna. Proteinogram – interpretacja i znaczenie kliniczne badania laboratoryjnego. Kraków: MP, 2024.