Lawenda lekarska – praktyczne zastosowania i najlepszy czas zbioru

Charakterystyka i pochodzenie lawendy lekarskiej

Lawenda lekarska, znana również jako lawenda wąskolistna lub angielska (Lavandula officinalis), to roślina ceniona zarówno za swoje walory dekoracyjne, jak i właściwości prozdrowotne. Jej naturalnym środowiskiem są tereny basenu Morza Śródziemnego, skąd rozprzestrzeniła się na inne regiony Europy. Do Polski trafiła już w XVI wieku i od tego czasu zyskała popularność w ogrodach.

Jest to wieloletni półkrzew należący do rodziny wargowatych, który najlepiej rozwija się na słonecznych, przewiewnych stanowiskach oraz w glebie bogatej w wapń i dobrze przepuszczalnej. Lawenda nie toleruje nadmiaru wilgoci, dlatego mokre podłoże może jej szkodzić. W cieplejszych rejonach świata rośnie dziko nawet przez 15-20 lat na ubogich glebach, natomiast w polskich warunkach jej żywotność jest krótsza.

Roślina osiąga około 50 cm wysokości i tworzy zwarte kępy. Charakterystyczne dla lawendy są ciemnozielone, wąskie liście oraz zdrewniałe u podstawy łodygi. Kwiaty pojawiają się od czerwca do sierpnia i mogą mieć barwę fioletową, niebieską, białą lub różową – zależnie od odmiany. Zebrane są w luźne kwiatostany zwane nibyokółkami. Zbiór kwiatów przeprowadza się przed ich pełnym rozkwitem, a następnie suszy się je i przechowuje z dala od światła.

Lawenda przyciąga liczne owady zapylające – szczególnie pszczoły i motyle – dlatego często sadzi się ją w parkach i ogrodach jako roślinę miododajną.

Lawenda lekarska – właściwości, tradycje i zastosowania

Lawenda lekarska od wieków ceniona jest zarówno w medycynie naturalnej, jak i w kosmetyce. Jej kwiaty wykorzystywane są do łagodzenia stresu, problemów ze snem oraz wspierania leczenia cery trądzikowej. Roślina ta pomaga także przy dolegliwościach układu pokarmowego, takich jak zaburzenia trawienia, wolna praca jelit czy nieprawidłowe wydzielanie żółci. Dodatkowo lawenda przynosi ulgę w bólach reumatycznych oraz korzystnie wpływa na mięśnie dróg moczowych.

Stosowana zewnętrznie, wspomaga procesy regeneracji skóry i przyspiesza gojenie drobnych uszkodzeń naskórka. W kuchni lawendowe kwiaty służą do aromatyzowania mięs, przyprawiania dżemów czy przygotowywania kandyzowanych przysmaków.

Nazwa „lawenda” pochodzi od łacińskiego słowa lavare, czyli „myć się”, co nawiązuje do zwyczaju Rzymian polegającego na dodawaniu jej do kąpieli dla uzyskania przyjemnego zapachu. Egipcjanie wierzyli w magiczne właściwości tej rośliny i wkładali ją zmarłym do rąk podczas pochówku. Przez stulecia lawenda była również obecna w medycynie ludowej – według dawnych przekonań jej obecność w domu miała chronić małżeństwo przed kłótniami.

Lawenda lekarska – składniki aktywne i wpływ na organizm

Lawenda lekarska to roślina bogata w olejek eteryczny, którego zawartość w kwiatach sięga około 3%. Skład tego olejku może się różnić w zależności od metody oraz momentu destylacji. Wśród najważniejszych związków obecnych w lawendzie znajdują się terpenoidy, takie jak borneol, cyneol, alfa-terpineol, geraniol czy kamfora, a także kwas ursolowy. Roślina ta dostarcza również flawonoidów, garbników, kwasów fenolowych i organicznych, fitosteroli (np. cholesterol i kampesterol), soli mineralnych oraz antocyjanów. Charakterystyczny aromat lawendy to zasługa estrów linalolu – głównie linalolu i octanu linalilu.

Substancje czynne zawarte w lawendzie wykazują wielokierunkowe działanie na organizm. Przede wszystkim wspierają trawienie poprzez pobudzanie produkcji kwasu żołądkowego oraz poprawę przepływu i wydzielania żółci. Lawenda działa rozkurczowo na mięśnie gładkie przewodu pokarmowego, co sprzyja lepszej perystaltyce jelit. Ponadto posiada właściwości antyseptyczne, bakteriobójcze i napotne. Warto również podkreślić jej łagodne działanie uspokajające oraz rozluźniające na układ nerwowy, a także delikatne działanie przeciwgrzybicze i przeciwświądowe.

Jak bezpiecznie stosować lawendę lekarską? Zalecenia i dawkowanie

Lawenda lekarska znajduje szerokie zastosowanie zarówno w formie wewnętrznej, jak i zewnętrznej. W przypadku problemów ze snem czy łagodnych stanów napięcia nerwowego, najczęściej poleca się przygotowanie naparu – wystarczy zalać 1–2 łyżeczki suszonych kwiatów (czyli około 1–2 g) 150 ml wrzątku i odstawić na 20 minut. Taki świeży napar można pić do trzech razy dziennie, jednak tylko osoby dorosłe oraz młodzież powyżej 12 roku życia powinny go stosować.

Alternatywnie, lawenda dostępna jest również w postaci kapsułek, tabletek czy płynów doustnych – szczególnie przy trudnościach z zasypianiem zaleca się ich przyjmowanie tuż przed snem. Ważne jest, aby nie przekraczać maksymalnej dziennej dawki doustnej, która wynosi 3 g. Przeciwwskazaniem do stosowania preparatów z lawendą jest uczulenie na tę roślinę; nie są one także przeznaczone dla kobiet w ciąży, karmiących piersią oraz dzieci poniżej 12 lat.

Stosując lawendę zewnętrznie, można sięgnąć po maści o działaniu przeciwbólowym lub rozgrzewającym – aplikowane kilka razy dziennie wspierają regenerację tkanek. Masaż z dodatkiem takich preparatów poprawia krążenie i dotlenienie skóry. Olejek lawendowy świetnie sprawdza się w aromaterapii: kilka kropli dodanych do kąpieli lub inhalacji działa relaksująco i uspokajająco. Można go również wykorzystać do zimnych okładów na czoło lub kark przy bólach głowy czy napięciu mięśniowym. Bezpośrednia aplikacja olejku na skórę pomaga łagodzić podrażnienia po ukąszeniach owadów, oparzeniach słonecznych oraz wykazuje właściwości antybakteryjne i przeciwgrzybicze.

W przypadku problemów trawiennych lub zaburzeń pracy jelit możliwe jest doustne stosowanie olejku lawendowego – należy jednak upewnić się, że wybrany produkt nadaje się do spożycia. Olejek można zaaplikować pod język lub rozcieńczyć w wodzie bądź soku. Przed użyciem każdego suplementu lub leku zawierającego lawendę warto dokładnie zapoznać się z instrukcją dawkowania oraz przeciwwskazaniami umieszczonymi przez producenta.

Możliwe interakcje lawendy lekarskiej z lekami i innymi ziołami

Stosowanie lawendy lekarskiej jednocześnie z preparatami zawierającymi lit może prowadzić do nasilenia działania tych substancji, a nawet wywołać objawy toksyczne.

Warto również pamiętać, że łączenie lawendy z lekami uspokajającymi, takimi jak zolpidem, lorazepam, klonazepam czy fenobarbital, może skutkować nadmierną sennością.

Dodatkowo, połączenie lawendy z wodzianem chloralu może wzmocnić efekt nasenny obu środków.

Potencjalne działania niepożądane i ryzyko przedawkowania lawendy

Stosowanie lawendy bezpośrednio na skórę może wywołać silne zaczerwienienie oraz miejscowe podrażnienia. Przyjmowanie doustnie zbyt dużych ilości olejku lawendowego może prowadzić do podrażnienia przewodu pokarmowego, nerek oraz pęcherzyków płucnych. Wśród możliwych skutków ubocznych spożywania lawendy wymienia się także bóle głowy, zaparcia oraz zwiększenie łaknienia.

Preparaty z lawendą dostępne w aptekach

• Amol, płyn 150 ml – zawiera mieszankę olejków eterycznych, w tym lawendowy, cynamonowy, cytrynowy, goździkowy i miętowy oraz mentol. Stosowany przy problemach trawiennych, niestrawności, przeziębieniu czy ukąszeniach owadów.
• Amol, płyn 100 ml – podobny skład jak wyżej: mentol i różnorodne olejki eteryczne (w tym lawendowy). Pomaga przy dolegliwościach żołądkowych oraz łagodzi objawy przeziębienia.
• Aromatol, płyn 250 ml – preparat oparty na mentolu i olejkach eterycznych. Może być stosowany na ból, niestrawność czy ukąszenia.
• Aromatol, płyn 100 ml – zawiera mentol i olejki eteryczne. Wspomaga trawienie oraz łagodzi objawy niestrawności.
• Aromatol, płyn 150 ml – roztwór z mentolem i olejkami eterycznymi. Polecany przy bólach, przeziębieniu oraz problemach trawiennych.
• Nervosol K, płyn doustny 100 ml (Herbapol Kraków) – połączenie ekstraktów z arcydzięgla, chmielu, kozłka lekarskiego (waleriany), melisy i lawendy. Wspiera organizm w sytuacjach stresowych.
• Nervosol K, płyn doustny 35 ml (Herbapol Kraków) – krople o podobnym składzie jak powyżej: lawenda, melisa oraz inne zioła na stres.
• Nervosol, płyn doustny 100 g (Herbapol Wrocław) – zawiera lawendę wraz z melisą, arcydzięglem i innymi ziołami. Pomaga się wyciszyć i ułatwia zasypianie.
• Nervosol, płyn doustny 35 g (Herbapol Wrocław) – preparat na bazie lawendy oraz innych roślin wspierających spokojny sen i redukcję napięcia nerwowego.
• Kwiat lawendy do zaparzania 50 g (Kawon) – suszone kwiaty lawendy do przygotowania naparu. Polecane przy bezsenności, niepokoju i trudnościach ze snem.
• Amol, płyn 250 ml – większe opakowanie popularnego preparatu wieloskładnikowego z olejkiem lawendowym. Sprawdza się przy niestrawności oraz jako środek wspomagający podczas przeziębień.

Preparaty i produkty medyczne z lawendą lekarską

• DOZ PRODUCT Maść końska forte, rozgrzewająca (350 g) – przeznaczona dla osób aktywnych fizycznie, pomaga łagodzić ból i zmęczenie mięśni, nie zawiera parabenów.
• DOZ PRODUCT Maść końska rozgrzewająca (350 g) – wspiera regenerację po wysiłku, polecana sportowcom, bez dodatku parabenów.
• DOZ PRODUCT, plastry na ukąszenia (30 szt.) – łagodzą świąd i podrażnienia po ukąszeniach owadów.
• ZzzQuil Natura, żelki o smaku owoców leśnych (60 szt.) – suplement diety wspierający spokojny sen.
• ZzzQuil Natura, żelki o smaku owoców leśnych (30 szt.) – pomoc przy problemach z zasypianiem.
• Doppelherz Aktiv Na sen Forte, tabletki (20 szt.) – preparat ułatwiający zasypianie i poprawiający jakość snu.
• Aromactiv +, żel (50 g) – żel do stosowania przy katarze i przeziębieniu, przynosi ulgę w zmęczeniu.
• Anida Sora, lotion do skóry głowy i włosów (100 ml) – aerozol łagodzący świąd oraz podrażnienia skóry głowy.
• Doppelherz aktiv Na sen, kapsułki (20 szt.) – kapsułki wspomagające walkę z bezsennością i zmęczeniem.
• Maść końska Szwajcarska SwissMedicus, rozgrzewająca (250 ml) – maść do masażu na bóle mięśniowe i stany zapalne.
• SwissMedicus, końska maść chłodząca z konopiami (500 ml) – produkt dla osób aktywnych fizycznie na zmęczone mięśnie.
• Sinulan Forte plaster aromatyczny Junior (5 szt.) – plastry z olejkiem lawendowym oraz eukaliptusowym ułatwiające oddychanie podczas kataru.
• SwissMedicus, szwajcarska maść końska chłodząca (500 ml) – łagodzi ból oraz obrzęki związane z reumatyzmem czy żylakami.
• SwissMedicus, końska maść rozgrzewająca z konopiami (500 ml) – idealna dla sportowców na zmęczone partie ciała.
• SwissMedicus, szwajcarska maść końska Forte chłodząca (500 ml) – sprawdzi się przy skurczach mięśni oraz urazach sportowych.
• Herbamedicus, końska maść rozgrzewająca z konopiami (250 ml) – produkt bez parabenów dla osób aktywnych fizycznie.
• Herbamedicus SwissMedicus, szwajcarska maść końska Forte rozgrzewająca (500 ml) – łagodzi obrzęki i jest polecana sportowcom.
• Herbamedicus, szwajcarska maść końska rozgrzewająca (150 ml) – skuteczna przy stanach zapalnych i bólach mięśniowych.
• Modus Dzień Plus, tabletki (30 szt.) – suplement wspierający odporność oraz pomagający radzić sobie ze stresem i frustracją.
• Herbamedicus, końska maść chłodząca z konopiami (250 ml) – przeznaczona dla osób odczuwających zmęczenie po wysiłku fizycznym.

Najciekawsze produkty z olejkiem lawendowym na rynku

• Etja, olejek lawendowy, 10 ml
• Gehwol Schrunden, maść na spękane stopy, 75 ml
• Make Me Bio Violet Fields, woda lawendowa, 100 ml
• Ziaja Szampony rodzinne, szampon lawendowy do włosów przetłuszczających się, 500 ml
• Flos-Lek Lavender, anti-aging olejek z lawendą, 30 ml
• Flos-Lek Lavender, odżywczy krem lawendowy, 50 ml
• Flos-Lek Lavender, krem nawilżający na dzień i noc Refill, 50 ml
• Flos-Lek Mist Cream, lekka emulsja do twarzy Lawenda, 110 ml
• Flos-Lek Lavender, krem nawilżający, 50 ml

Właściwości i korzyści stosowania

• działa uspokajająco oraz ułatwia zasypianie
• łagodzi ból, nie zawierając substancji opioidowych
• wykazuje działanie przeciwzapalne i antybakteryjne
• wspiera procesy trawienne, pomagając w rozkładzie tłuszczów, białek i cukrów
• przeciwdziała wzdęciom oraz wspomaga prawidłową pracę jelit poprzez zwiększenie ich motoryki
• przyspiesza regenerację komórek naskórka
• posiada właściwości przeciwgrzybicze i antyseptyczne

Różnorodne sposoby stosowania i dostępne formy

W zależności od potrzeb i preferencji, dany składnik lub substancja może być wykorzystywana w wielu różnych wariantach. Wśród nich znajdziemy zarówno produkty do użytku zewnętrznego, jak i preparaty przeznaczone do spożycia.

• krem
• maść
• tabletka
• olejek eteryczny
• susz roślinny
• plaster
• napar
• żel do aplikacji na skórę
• spray
• sól do kąpieli lub stosowania miejscowego
• kapsułka
• płyn przyjmowany doustnie
• szampon oraz odżywka do pielęgnacji włosów

Taka różnorodność pozwala na dobranie najwygodniejszej formy podania, dopasowanej do indywidualnych oczekiwań i sytuacji.

Kluczowe składniki aktywne

• olejki eteryczne
• flawonoidy
• kamfora
• terpeny
• linalol
• kumaryny
• seskwiterpeny
• fenolokwasy
• sterole roślinne

Wśród najważniejszych substancji czynnych obecnych w tej roślinie można wymienić między innymi olejki eteryczne, flawonoidy oraz kamforę. Oprócz nich istotną rolę odgrywają także terpeny, linalol i kumaryny. Skład uzupełniają seskwiterpeny, fenolokwasy oraz sterole pochodzenia roślinnego. To właśnie te związki odpowiadają za szerokie spektrum właściwości biologicznych preparatów na ich bazie.

Wykorzystywana część rośliny

• część kwiatowa