Fluorek sodu (Natrii fluoridum) – właściwości, zastosowanie i historia
Rok wprowadzenia na rynek
Fluorek sodu został po raz pierwszy zastosowany w latach 40. XX wieku.
Substancje aktywne
Głównym składnikiem aktywnym jest fluorek sodu.
Działanie fluorku sodu
Fluorek sodu wspiera mineralizację kości i zębów, przeciwdziała demineralizacji oraz ogranicza tworzenie się płytki nazębnej.
Postacie fluorku sodu
Preparat dostępny jest w formie past do zębów, żeli oraz zawiesin przeznaczonych do stosowania w jamie ustnej.
Układy narządowe
Wpływa przede wszystkim na układ kostny oraz pokarmowy.
Specjalności medyczne
Najczęściej wykorzystywany jest w stomatologii ogólnej.
Rys historyczny fluorku sodu
Pierwsze obserwacje dotyczące korzystnego wpływu fluorku sodu na zdrowie jamy ustnej pojawiły się już w latach 30. ubiegłego wieku. Zauważono wtedy, że osoby spożywające wodę pitną zawierającą fluor rzadziej zapadały na próchnicę niż ci, którzy korzystali z niefluoryzowanej wody. W praktyce stomatologicznej substancja ta zaczęła być stosowana od lat 40. XX wieku. Obecnie znajduje się m.in. w pastach do zębów, lakierach, żelach i płynach do płukania ust. Przy prawidłowym użytkowaniu uznaje się ją za bezpieczną metodę profilaktyki próchnicy.
Wzór sumaryczny fluorku sodu
NaF
Preparaty z fluorkiem sodu dostępne na polskim rynku
- Elmex, żel 12,5 mg fluoru/g, opakowanie 25 g
- Fluormex, żel (33,19 mg + 22,1 mg)/g, opakowanie 50 g
Główne zastosowania fluorku sodu
Fluorek sodu to nieorganiczny związek chemiczny, który znajduje szerokie zastosowanie zarówno w stomatologii, jak i w diagnostyce medycznej. W dziedzinie leczenia zębów wykorzystuje się go przede wszystkim do profilaktyki próchnicy oraz łagodzenia nadwrażliwości szyjek zębowych. Ponadto, jako znacznik radioaktywny (18F)–fluorek sodu odgrywa istotną rolę w obrazowaniu PET, umożliwiając wykrywanie zmian patologicznych w kościach, takich jak przerzuty nowotworowe czy przyczyny bólu kręgosłupa.
Jak prawidłowo stosować fluorek sodu – zalecane dawki
Fluorek sodu aplikuje się bezpośrednio na powierzchnię zębów, a ilość preparatu dobiera się w zależności od wskazań – zarówno profilaktycznych, jak i leczniczych (np. przy nadwrażliwości). Dawkowanie uzależnione jest również od rodzaju uzębienia: mlecznego, mieszanego lub stałego.
Zawiesina do aplikacji na zęby
W przypadku dzieci z zębami mlecznymi najczęściej stosuje się 5,65 mg fluoru. U osób z uzębieniem mieszanym dawka wynosi zazwyczaj 9,04 mg fluoru, natomiast dla pełnego uzębienia stałego zaleca się 16,95 mg fluoru.
Po nałożeniu preparatu nie należy spożywać posiłków ani myć zębów przez co najmniej cztery godziny.
Pasta do zębów
Dorośli powinni szczotkować zęby pastą zawierającą 3–5 mg fluoru (około 2 cm pasty) do trzech razy dziennie.
Kiedy nie należy stosować fluorku sodu?
Stosowanie fluorku sodu nie jest zalecane u osób uczulonych na tę substancję, a także w przypadku astmy oskrzelowej, zapalenia jamy ustnej czy wrzodziejącego zapalenia dziąseł.
Ważne zalecenia i środki ostrożności przy stosowaniu fluorku sodu
Przed rozpoczęciem kuracji fluorkiem sodu należy ocenić całkowitą ilość fluoru, jaką pacjent przyjmuje z różnych źródeł, aby uniknąć ryzyka rozwoju fluorozy.
Preparat ten nie jest zalecany dla osób mających trudności z kontrolowaniem odruchu połykania, takich jak małe dzieci czy osoby z niepełnosprawnościami.
Zaleca się również, aby pacjent spożył posiłek przed aplikacją fluorku sodu na wszystkie zęby.
Bezpieczeństwo stosowania fluorku sodu a kierowanie pojazdami
Stosowanie fluorku sodu nie wpływa negatywnie na umiejętność prowadzenia samochodu ani obsługę maszyn. Substancja ta nie wywołuje skutków ubocznych, które mogłyby ograniczać sprawność kierowców lub operatorów urządzeń mechanicznych.
Bezpieczeństwo stosowania fluorku sodu w okresie ciąży
Ze względu na wyniki badań przeprowadzonych na zwierzętach, które wykazały, że wysokie dawki fluorku sodu mogą negatywnie wpływać na rozwój płodu, odradza się jego używanie przez kobiety w ciąży.
Fluorek sodu a karmienie piersią – co warto wiedzieć?
Podczas laktacji fluorek sodu może pojawić się w mleku kobiecym. W przypadku wątpliwości dotyczących bezpieczeństwa jego stosowania, zaleca się rozmowę z lekarzem.
Fluorek sodu a kwestie związane z płodnością
Obecnie nie istnieją wyniki badań klinicznych ani eksperymentów na zwierzętach, które potwierdzałyby wpływ fluorku sodu na zdolność do rozrodu. Brakuje więc informacji dotyczących ewentualnych efektów tego związku na płodność.
Pozostałe możliwe działania niepożądane
Stosowanie preparatu na zęby może prowadzić do różnych reakcji, takich jak uczucie pieczenia w jamie ustnej czy podrażnienie skóry. U niektórych osób pojawia się obrzęk śluzówki jamy ustnej lub obrzęk naczynioruchowy. Zdarzają się także przypadki wrzodziejącego zapalenia dziąseł i błony śluzowej jamy ustnej, a także nudności. Rzadko, u pacjentów z astmą oskrzelową, mogą wystąpić napady astmy. Możliwa jest również nadwrażliwość na składniki preparatu.
Skutki nadmiernego spożycia fluorku sodu
Przyjmowanie zbyt dużych ilości fluorku sodu może prowadzić do wystąpienia objawów takich jak bóle brzucha, nudności, wymioty czy biegunka. W przypadku długotrwałego stosowania tej substancji mogą pojawić się przebarwienia i plamki na szkliwie zębów, a także jego zwiększona łamliwość. Bardzo wysokie dawki fluorku sodu mogą wywołać toksyczne reakcje organizmu, w tym zaburzenia gospodarki wapniowej, takie jak hipokalcemia.
Jak działa fluorek sodu w ochronie zębów?
Fluorek sodu skutecznie ogranicza rozwój bakterii odpowiedzialnych za powstawanie próchnicy. Dodatkowo, substancja ta wspiera proces odbudowy szkliwa, czyli remineralizację, jednocześnie spowalniając jego utratę minerałów. Dzięki temu szkliwo staje się mniej podatne na rozpuszczanie w kwaśnym środowisku jamy ustnej, co przekłada się na lepszą ochronę zębów przed próchnicą.
Proces przyswajania fluorku sodu w organizmie
Fluorek sodu po spożyciu doustnym jest bardzo efektywnie absorbowany przez organizm – nawet od 90% do 100%. Najwyższe stężenie tej substancji we krwi pojawia się zazwyczaj w ciągu 30 do 60 minut od momentu przyjęcia.
Rozprowadzanie fluorku sodu w organizmie
Po podaniu dożylnym, aż połowa przyjętej dawki fluorku sodu bardzo szybko trafia do układu kostnego. Substancja ta gromadzi się głównie w kościach oraz zębach, gdzie jest najintensywniej dystrybuowana.
Proces usuwania fluorku sodu z organizmu
Największa ilość fluorku sodu jest wydalana przez nerki. Około 10% tej substancji opuszcza organizm wraz z kałem, natomiast niewielkie ilości, rzędu 1%, są eliminowane poprzez ślinę oraz pot.