Wodorowęglan sodu – właściwości, zastosowania i historia substancji

Preparaty dostępne w Polsce zawierające wodorowęglan sodu

• Gaviscon o smaku mięty, tabletki do żucia, 48 szt.
• Gaviscon o smaku mięty, zawiesina doustna, 300 ml
• Gaviscon o smaku mięty, tabletki do żucia, 24 szt.
• Gaviscon o smaku mięty, zawiesina doustna, 150 ml
• Natrium bicarbonicum 8.4%, Polpharma, roztwór do wstrzykiwań, 10 ampułek po 20 ml
• Sodu wodorowęglan, proszek do przygotowania roztworu, 50 g (Hasco)

Zastosowania terapeutyczne wodorowęglanu sodu

Wodorowęglan sodu znajduje szerokie zastosowanie w praktyce medycznej, zarówno jako środek łagodzący, jak i wspomagający leczenie różnych schorzeń. Jednym z głównych powodów jego stosowania jest konieczność szybkiego alkalizowania moczu, szczególnie u pacjentów po zatruciach barbituranami, salicylanami czy w przypadku nerczycy sulfonamidowej. Substancja ta jest również wykorzystywana w terapii kwasicy metabolicznej, która może wystąpić m.in. u osób z ciężkimi chorobami nerek, odwodnionych, cierpiących na zastoinową niewydolność serca, alkoholizm lub stosujących inhibitory anhydrazy węglanowej.

Wodorowęglan sodu bywa także pomocny przy dolegliwościach takich jak zgaga, niestrawność czy odbijanie, które są związane z refluksem żołądkowo-przełykowym lub zapaleniem przełyku wywołanym refluksem.

W aptecznej recepturze środek ten służy do przygotowywania leków o działaniu przeciwzapalnym i łagodzącym – zarówno do leczenia zmian skórnych i trądziku, jak i do sporządzania roztworów wodnych (1–4%) przeznaczonych do płukania jamy ustnej.

Jak prawidłowo stosować wodorowęglan sodu – zalecane dawki i sposoby podania

Wodorowęglan sodu można wykorzystywać na kilka sposobów: dożylnie, doustnie oraz miejscowo na skórę lub błony śluzowe. Wybór metody aplikacji oraz wielkość dawki zależą od wieku pacjenta, masy ciała, rodzaju schorzenia i obecności innych chorób, takich jak niewydolność nerek.

W przypadku podania dożylnego u dorosłych ilość leku ustala się indywidualnie, biorąc pod uwagę masę ciała i aktualny stan równowagi kwasowo-zasadowej organizmu.

Jeśli chodzi o stosowanie doustne, typowa dzienna dawka dla osoby dorosłej mieści się w przedziale od 2 do 5 gramów, przy czym dokładna ilość zależy od formy preparatu.

Przy aplikacji zewnętrznej zaleca się kilkukrotne przemywanie zmienionych chorobowo miejsc skóry lub płukanie błon śluzowych w ciągu dnia.

Kiedy nie należy stosować wodorowęglanu sodu?

Wodorowęglan sodu nie powinien być stosowany u osób z nadwrażliwością na tę substancję. Przeciwwskazaniem są także stany, w których podawanie sodu jest niewskazane, takie jak nadciśnienie tętnicze, obrzęki, niewydolność nerek, rzucawka czy zastoinowa niewydolność serca. Leku tego nie zaleca się również przy hipernatremii, hipokalcemii oraz hipowentylacji. Dodatkowo należy unikać jego stosowania w przypadku alkalozy (zarówno metabolicznej, oddechowej, jak i wywołanej przez leki moczopędne) oraz przy silnych wymiotach prowadzących do znacznej utraty chlorków z organizmu.

Ważne informacje dotyczące bezpieczeństwa stosowania wodorowęglanu sodu

Przed rozpoczęciem terapii wodorowęglanem sodu należy upewnić się, że poziom elektrolitów u pacjenta jest prawidłowy, ponieważ lek ten może prowadzić do hipokaliemii oraz hipokalcemii, zwłaszcza gdy jest podawany dożylnie.

Szczególną ostrożność należy zachować u osób z niewydolnością nerek (również przy skąpomoczu lub bezmoczu), a także u pacjentów z zastoinową niewydolnością serca oraz w przypadkach zatrzymania sodu i obrzęków.

W sytuacji, gdy istnieje taka potrzeba, dzieciom zaleca się podawanie wodorowęglanu sodu wyłącznie w postaci infuzji dożylnej.

Podanie leku poza naczynia krwionośne może skutkować martwicą tkanek, dlatego należy zachować szczególną ostrożność podczas aplikacji dożylnej.

Jeśli po tygodniu stosowania doustnego nie pojawi się oczekiwany efekt terapeutyczny, pacjent powinien ponownie skonsultować się z lekarzem w celu dalszej diagnostyki i leczenia.

Wpływ wodorowęglanu sodu na działanie innych leków

Wodorowęglan sodu może wchodzić w interakcje z różnymi substancjami czynnymi, co może wpływać na skuteczność lub bezpieczeństwo stosowanych leków. Poniżej przedstawiono wybrane przykłady substancji, których działanie może ulec zmianie podczas jednoczesnego stosowania z wodorowęglanem sodu.

Zarówno leki moczopędne, jak i niektóre antybiotyki oraz środki sympatykomimetyczne mogą reagować z wodorowęglanem sodu. Warto skonsultować się z lekarzem lub farmaceutą przed rozpoczęciem terapii łączonej, aby uniknąć niepożądanych efektów wynikających z takich interakcji.

Bezpieczeństwo stosowania wodorowęglanu sodu podczas prowadzenia pojazdów

Stosowanie wodorowęglanu sodu nie wywołuje skutków ubocznych, które mogłyby ograniczać zdolność do kierowania pojazdami lub obsługi maszyn. Nie odnotowano wpływu tej substancji na sprawność psychofizyczną kierowców.

Inne typy wzajemnych oddziaływań

Jednoczesne stosowanie wodorowęglanu sodu i potasu może prowadzić do obniżenia poziomu potasu we krwi.

Bezpieczeństwo stosowania wodorowęglanu sodu w czasie ciąży

Dotychczasowe badania kliniczne nie wykazały, aby przyjmowanie doustnych preparatów złożonych zawierających wodorowęglan sodu miało niekorzystny wpływ na przebieg ciąży. Kobiety ciężarne, które mają wskazania do stosowania tego typu leków, mogą je zażywać. Warto jednak zaznaczyć, że brak jest danych potwierdzających bezpieczeństwo innych form podawania tej substancji u kobiet w ciąży.

Bezpieczeństwo stosowania wodorowęglanu sodu podczas karmienia piersią

Podczas laktacji nie zaleca się podawania wodorowęglanu sodu w formie dożylnej. Natomiast przyjmowanie tej substancji doustnie, jako składnika niektórych leków, jest uznawane za bezpieczne dla kobiet karmiących piersią – potwierdzają to dostępne badania kliniczne.

Wodorowęglan sodu a możliwości rozrodcze

Dotychczasowe badania kliniczne dotyczące doustnych preparatów złożonych zawierających wodorowęglan sodu nie wykazały, aby składnik ten wpływał niekorzystnie na zdolność do poczęcia. Warto jednak zaznaczyć, że brak jest danych na temat wpływu innych form tego związku na płodność, ponieważ takie analizy nie zostały przeprowadzone.

Możliwe działania niepożądane

Stosowanie tego produktu może wiązać się z wystąpieniem pewnych niepożądanych reakcji organizmu. U części osób mogą pojawić się objawy takie jak bóle głowy, nudności czy uczucie zmęczenia. W rzadkich przypadkach mogą wystąpić także inne skutki uboczne, dlatego warto obserwować swój stan zdrowia podczas kuracji. Jeśli zauważysz jakiekolwiek niepokojące symptomy, skonsultuj się z lekarzem.

Pozostałe potencjalne działania niepożądane

Do możliwych skutków ubocznych po dożylnym podaniu należą między innymi obrzęki, hipernatremia oraz hiperosmolarność. W miejscu wkłucia może pojawić się reakcja zapalna, a także martwica tkanek lub owrzodzenia. Dodatkowo mogą wystąpić zaburzenia elektrolitowe, takie jak hipokaliemia, alkaloza metaboliczna czy tężyczka.

Skutki uboczne nadmiernego spożycia wodorowęglanu sodu

Przyjmowanie zbyt dużych ilości wodorowęglanu sodu, niezależnie od formy preparatu, może prowadzić do wystąpienia zaburzeń takich jak alkaloza metaboliczna lub uczucie pełności i wzdęcia brzucha.

Jak działa wodorowęglan sodu w organizmie?

Wodorowęglan sodu pełni w organizmie kilka istotnych funkcji. Przede wszystkim, po jego podaniu wzrasta poziom wodorowęglanów we krwi, co prowadzi do neutralizacji nadmiaru jonów wodorowych i zwiększenia pH osocza. Dzięki temu możliwe jest łagodzenie objawów kwasicy metabolicznej. Substancja ta wpływa również na odczyn moczu – powoduje jego alkalizację poprzez zwiększenie wydalania wolnych jonów wodorowęglanowych, co sprzyja rozpuszczaniu kamieni zbudowanych z kwasu moczowego.

Dodatkowo, wodorowęglan sodu wykazuje działanie zobojętniające kwas żołądkowy, przez co podnosi pH treści żołądka i pomaga łagodzić symptomy związane z nadkwasotą. Warto jednak zaznaczyć, że nie hamuje on bezpośrednio produkcji kwasu solnego w żołądku.

Rola wodorowęglanu sodu w regulacji równowagi kwasowo-zasadowej

W procesie utrzymania prawidłowej równowagi kwasowo-zasadowej organizmu, istotną funkcję pełni metabolizm wodorowęglanu sodu, w którym kluczową rolę odgrywają nerki. W nerkach dochodzi do rozkładu wodorowęglanów na dwutlenek węgla, który następnie przenika do krwiobiegu. Wewnątrz komórek kanalików nerkowych, dzięki działaniu enzymu dehydratazy węglanowej, ponownie powstają jony wodorowe oraz wodorowęglanowe. Jony te są dalej transportowane – jony wodorowęglanowe trafiają do przestrzeni pozakomórkowej, natomiast jony wodorowe wymieniane są na jony sodu.

Proces usuwania wodorowęglanu sodu z organizmu

Po podaniu zbyt dużej ilości wodorowęglanu sodu, organizm sprawnie eliminuje tę substancję przez nerki – zwykle w ciągu 3 do 4 godzin. Dodatkowo, obecność tej substancji prowadzi do podwyższenia pH moczu, czyli jego alkalizacji.