Sosna pospolita – naturalne wsparcie przy kaszlu, problemach ze snem i bólu

Właściwości lecznicze i tradycyjne zastosowania sosny zwyczajnej

Sosna zwyczajna od dawna ceniona jest zarówno w medycynie naturalnej, jak i w tradycji ludowej. Z jej igieł przygotowuje się napary do kąpieli, które działają kojąco na układ nerwowy, pomagają przy bezsenności oraz łagodzą nadwrażliwość nerwową. Takie kąpiele wspierają także leczenie chorób skóry, owrzodzeń żylakowych, odmrożeń czy sinicy kończyn.

Olejek sosnowy oraz przetwory z pączków i młodych pędów są popularnym wsparciem przy infekcjach górnych dróg oddechowych – pomagają złagodzić kaszel, chrypkę czy ból gardła. Dodatkowo sosna wykazuje delikatne działanie moczopędne i napotne, wzmacnia odporność organizmu oraz dostarcza witaminy C.

Wśród preparatów z sosny znajdziemy także maści rozgrzewające do wcierania przy bólach reumatycznych i nerwobólach. Olejek terpentynowy stosowany miejscowo łagodzi bóle gośćcowe i nerwobóle, a mieszanina pinenów pozyskiwana z olejku działa przeciwbakteryjnie, żółciopędnie, moczopędnie oraz przeciwskurczowo. Dziegieć sosnowy wykorzystuje się w leczeniu łojotoku, grzybic skóry czy liszajów.

Nie można też zapomnieć o nalewce bursztynowej otrzymywanej z bursztynu – stosowanej do nacierań przy bólach reumatycznych. W kulturze ludowej natomiast gałązki sosny zawieszano w domach podczas świąt Bożego Narodzenia, wierząc w ich ochronną moc przed złymi urokami.

Charakterystyka sosny zwyczajnej – cechy, pochodzenie i budowa

Sosna zwyczajna (Pinus sylvestris) to jedno z najczęściej spotykanych drzew iglastych w Polsce, należące do rodziny sosnowatych (Pinaceae). W naturalnych warunkach osiąga nawet 40 metrów wysokości i dominuje w lasach strefy umiarkowanej półkuli północnej.

Drzewo to rozpoznasz po sinozielonych, sztywnych igłach o długości od 4 do 7 cm oraz stożkowatych szyszkach, które zwykle występują pojedynczo lub w niewielkich grupach po 2-3. Szyszki mają wyraźny środkowy wyrostek, dorastają do 7 cm długości i około 3,5 cm szerokości.

Kora sosny zmienia się wraz z wiekiem drzewa – u podstawy pnia jest gruba i popękana na wieloboczne fragmenty o brunatnoczerwonym wnętrzu, natomiast wyżej przybiera czerwonawożółty kolor i łuszczy się cienkimi płatami.

Z sosny zwyczajnej pozyskuje się wiele cennych surowców: pączki (Gemmae Pini), młode pędy (Turiones Pini), balsam sosnowy (Balsamum Pini silvestris, Terebinthina communis), olejek terpentynowy (Oleum Terebinthinae), kalafonię (Colophonium), korę (Cortex Pini silvestris), olejek sosnowy (Oleum Pini silvestris) oraz dziegieć sosnowy (Pix liquida Pini). Warto wspomnieć także o bursztynie (Succinum) – to skamieniała żywica drzew iglastych sprzed około 300 milionów lat, a jeden z jej dawnych gatunków określany jest jako sosna bursztynowa (Pinus succinifera).

Właściwości i składniki aktywne sosny zwyczajnej

Kora sosny to bogate źródło garbników (3,6–6,3%), a także kwasów organicznych, takich jak ferulowy, kawowy, galusowy czy chlorogenowy. Zawiera również do 1,8% związków cukrowych i niewielką ilość olejku eterycznego (około 0,05%).

Pączki oraz młode pędy sosny są cenione za obecność olejku eterycznego (0,4%), w którym dominują takie związki jak pinen, limonen i borneol. Oprócz tego występują w nich substancje gorzkie, żywice, garbniki oraz witamina C. Dzięki temu wykazują działanie wykrztuśne – pobudzają ruch rzęsek nabłonka oraz wspomagają wydzielanie śluzu w górnych drogach oddechowych. Ich łagodne właściwości antyseptyczne pomagają ograniczać rozwój drobnoustrojów w gardle i jamie ustnej oraz wspierają leczenie niektórych schorzeń skóry. Dodatkowo mają delikatne działanie moczopędne.

Olejek sosnowy zawiera m.in. pinen, limonen, borneol, felandren, dwuterpen oraz ester octowy. Dzięki temu wykazuje właściwości bakteriobójcze, rozkurczowe i ułatwiające odkrztuszanie.

W przypadku olejku terpentynowego głównymi składnikami są pinen, karen, cymen i kamfen. Stosowany zewnętrznie działa lekko dezynfekująco i rozgrzewająco – poprawia ukrwienie skóry i ułatwia przenikanie substancji czynnych. Nie jest jednak stosowany doustnie ze względu na drażniący wpływ na błony śluzowe. Pinen pozyskiwany z tego olejku jest ważnym surowcem do produkcji substancji zapachowych (np. terpineolu czy geraniolu) oraz syntetycznej kamfory używanej w przemyśle chemicznym i farmaceutycznym.

Kalafonia sosnowa składa się głównie z kwasów żywicznych dwuterpenowych (takich jak abietynowy czy pimarowy), substancji gorzkich oraz śladowych ilości olejków eterycznych. Wykorzystuje się ją do produkcji plastrów i maści – poprawia ich konsystencję oraz przyczepność do skóry.

Dziegieć sosnowy to mieszanina związków fenolowych (m.in. gwajakolu, krezolu czy pirokatecholu), kwasów żywicznych oraz aromatycznych węglowodorów. Dzięki temu posiada właściwości przeciwgrzybicze i odkażające; dawniej był stosowany w leczeniu chorób skóry i świerzbu (szczególnie w połączeniu z siarką), jednak ze względu na intensywny zapach jego popularność spada.

Bursztyn zawiera terpenowe węglowodory oraz kwas bursztynowy (od 3% do 8%). Po destylacji suchych fragmentów bursztynu uzyskuje się brunatny destylat rozpuszczalny w alkoholu – dawniej używany do nacierań mięśni i stawów lub jako składnik cennych lakierów bursztynowych.

Jak stosować sosnę zwyczajną? Praktyczne przepisy i dawkowanie

Syrop z pączków sosny, przygotowywany ze świeżych pączków zbieranych wczesną wiosną lub późną jesienią, to popularny domowy środek na kaszel oraz infekcje gardła i krtani. Pączki należy przekroić, układać warstwami w słoiku i przesypywać cukrem. Po trzech tygodniach w temperaturze pokojowej syrop zaczyna puszczać soki – wtedy całość mieszamy i odstawiamy jeszcze na dwa tygodnie. Gotowy syrop spożywa się po jednej łyżeczce kilka razy dziennie po posiłkach.

Odwar z pączków sosny można stosować zarówno jako środek wykrztuśny, jak i łagodnie moczopędny. W pierwszym przypadku pół łyżki pączków zalewa się szklanką gorącej wody, gotuje pod przykryciem przez 5 minut, a następnie odstawia na kwadrans i przecedza. Zaleca się picie połowy do dwóch trzecich szklanki trzy razy dziennie po jedzeniu. Dla efektu moczopędnego używa się tej samej ilości pączków, ale zalewa dwiema szklankami wrzątku; napar przygotowuje się identycznie, jednak pije między posiłkami.

Kąpiel z dodatkiem igliwia lub młodych pędów sosny działa wzmacniająco, uspokajająco oraz wspomaga pracę nerek. Do jej przygotowania potrzeba kilkunastu młodych gałązek lub trzech garści igieł, które gotuje się przez 10 minut w 2–3 litrach wody pod przykryciem. Po odstawieniu na 15 minut napar przecedza się do wanny z ciepłą wodą (około 37°C), a kąpiel powinna trwać od 10 do 20 minut. Alternatywnie można dodać do kąpieli cztery łyżeczki szamponu oraz dwie łyżki olejku sosnowego.

W celu złagodzenia bólów mięśniowych czy stawowych warto wykorzystać spirytus bursztynowy. Przygotowuje się go z jednej łyżki rozdrobnionego bursztynu zalanej połową szklanki spirytusu – całość przechowuje się szczelnie zamkniętą w temperaturze pokojowej, regularnie mieszając aż do uzyskania jasnego roztworu. Pozostały bursztyn można ponownie wykorzystać, zalewając świeżą porcją alkoholu.

Sosnowy napój witaminowy to świetne źródło naturalnej witaminy C. Wystarczy zalać 50 g świeżych, rozdrobnionych igieł szklanką wrzącej wody i odstawić na dwie godziny w ciemne miejsce. Po przecedzeniu napój można dosłodzić i podawać rozcieńczony.

Potencjalne działania niepożądane i ryzyko przedawkowania sosny zwyczajnej

Stosowanie preparatów z sosny nie jest zalecane kobietom w ciąży ani karmiącym piersią, ponieważ brak jest wystarczających badań potwierdzających ich bezpieczeństwo w tych grupach. Olejki eteryczne, takie jak sosnowy czy terpentynowy, mogą wywoływać reakcje alergiczne skóry oraz podrażniać układ oddechowy. Dodatkowo dziegieć sosnowy stosowany na rozległe partie skóry może być częściowo wchłaniany i prowadzić do podrażnienia nerek.

Preparaty z sosną zwyczajną dostępne w aptekach

• Fitolizyna w postaci pasty doustnej (100 g) to preparat, który zawiera mieszankę składników roślinnych, takich jak brzoza, cebula, kozieradka, lubczyk, perz, pietruszka, rdest ptasi i skrzyp polny. Stosowany jest głównie przy problemach z drogami moczowymi oraz stanach zapalnych.
• Herbapini (Sirupus Pini compositum) to syrop o pojemności 116 ml (150 g), który łączy działanie sosny, kodeiny i kopru włoskiego. Polecany jest przede wszystkim na suchy kaszel.
• Syrop sosnowy złożony (Sirupus Pini Compositum) firmy Aflofarm (125 g) zawiera anyż, kodeinę oraz ekstrakt z sosny. Wskazany jest przy kaszlu suchym.
• Rub-Arom to maść (40 g), która wykorzystuje właściwości olejków eterycznych: cedrowego, eukaliptusowego i terpentynowego oraz kamfory i mentolu. Produkt ten stosowany jest na bóle mięśniowe, nerwobóle oraz objawy przeziębienia.
• DexaPico to syrop (115 ml), którego głównymi składnikami są dekstrometorfan i lipa. Preparat przeznaczony do łagodzenia suchego kaszlu.
• Neo-Capsiderm w formie maści (30 g) zawiera olejek sosnowy, eukaliptusowy oraz kamforę. Pomaga przy bólach mięśniowych, nerwobólach i stanach zapalnych.
• Ziołowa Tradycja Syrop z sosny i kopru włoskiego (125 g) to produkt wspierający walkę z kaszlem.
• DexaPini to kolejny syrop (115 ml), który łagodzi suchy kaszel dzięki obecności dekstrometorfanu.
• Sirupus Pini compositus (syrop 125 g) oparty jest na wyciągu z sosny, kodeinie i koperku włoskim – stosowany przy kaszlu suchym.
• Viprosal B to maść (50 g), w której składzie znajduje się olejek terpentynowy oraz kamfora i kwas salicylowy. Preparat ten sprawdza się przy bólach mięśniowych i nerwobólach.

Preparaty i suplementy z dodatkiem sosny – przegląd produktów

• W aptekach można znaleźć plastry do aromaterapii, które zawierają między innymi olejek sosnowy oraz inne olejki eteryczne, takie jak anyżowy, eukaliptusowy czy miętowy. Tego typu produkty są wykorzystywane do inhalacji i poprawy komfortu oddychania.
• Popularnością cieszą się także sztyfty pielęgnacyjno-odświeżające z mieszanką olejków eterycznych, w tym sosnowym, eukaliptusowym i z drzewa herbacianego. Sztyfty te pomagają odświeżyć drogi oddechowe i ułatwiają oddychanie.
• Na rynku dostępne są również płyny i syropy na bazie ekstraktów roślinnych, w których składzie znajduje się sosna. Przykładem może być Balsam Jerozolimski Forte, który wspiera funkcjonowanie układu oddechowego.
• Dla osób dbających o zdrowie naczyń krwionośnych polecane są kapsułki zawierające ekstrakt z sosny nadmorskiej (Pycnogenol), wspomagające mikrocyrkulację i wzmacniające naczynia.
• Wśród suplementów można znaleźć także tabletki powlekane przeznaczone dla wsparcia wzroku oraz kapsułki z ekstraktem z pestek winogron, które często występują w połączeniu z innymi składnikami roślinnymi.
• Nie brakuje również słodyczy o właściwościach prozdrowotnych – cukierki ziołowe o smaku piniowym to propozycja dla osób szukających łagodzenia podrażnień gardła.
• Kolejnym przykładem są kapsułki z bio-siarką, które mogą być stosowane przy niedoborach minerałów lub problemach reumatycznych – często łączone ze składnikami pochodzenia roślinnego.

Produkty kosmetyczne z dodatkiem sosny – przegląd dostępnych preparatów

• Botame, olejek eteryczny, sosna, 10 ml – Naturalny olejek sosnowy, który może być stosowany do aromaterapii lub masażu. Jego świeży zapach działa pobudzająco i odświeżająco.     
• Aromactiv baby, żel, 20 g – Delikatny żel przeznaczony dla najmłodszych, pomocny przy katarze i przeziębieniu. Przynosi ulgę podczas infekcji dróg oddechowych.     
• Aromactiv, olejek do rozgrzewającej kąpieli dla dzieci i niemowląt, 125 ml – Olejek do kąpieli o właściwościach rozgrzewających, szczególnie polecany w okresie przeziębień.     
• Aromactiv +, żel, 50 g – Żel łagodzący objawy kataru i zmęczenia. Może być stosowany również przy przeziębieniu.     
• Etja, olejek sosnowy, 10 ml – W pełni naturalny produkt o szerokim zastosowaniu: wspiera walkę z katarem, kaszlem czy reumatyzmem oraz łagodzi bóle mięśniowe i nerwobóle.     
• Maść Niedźwiedzia, silne grzanie, 100 ml – Rozgrzewająca maść dedykowana osobom aktywnym fizycznie i sportowcom.     
• Maść końska Szwajcarska SwissMedicus, rozgrzewająca, 250 ml – Preparat o działaniu przeciwbólowym i przeciwzapalnym. Sprawdza się przy bólach mięśni oraz stanach zapalnych.     
• SwissMedicus, końska maść chłodząca z konopiami, 500 ml – Chłodząca maść idealna na zmęczone mięśnie. Polecana zwłaszcza sportowcom.     
• SwissMedicus, szwajcarska maść końska, chłodząca, 500 ml – Maść łagodząca obrzęki i bóle związane z reumatyzmem czy żylakami. Często wybierana przez osoby aktywne fizycznie.     
• SwissMedicus, końska maść rozgrzewająca z konopiami, 500 ml – Rozgrzewający preparat dla osób narażonych na przeciążenia mięśniowe.     
• Seboradin Niger Oily Hair, szampon do włosów przetłuszczających się i skłonnych do wypadania, 200 ml – Szampon wspierający walkę z łojotokiem oraz problemem wypadania włosów. Pomaga także przy łupieżu i łuszczycy.     
• SwissMedicus szwajcarska maść końska Forte chłodząca, 500 ml – Produkt o działaniu chłodzącym na obrzęki czy skurcze mięśni. Może być stosowany do masażu po wysiłku fizycznym.     
• Herbamedicus końska maść rozgrzewająca z konopiami, 250 ml – Maść bez parabenów przeznaczona dla sportowców oraz osób odczuwających zmęczenie mięśniowe.     
• Radical Med szampon normalizujący, 300 ml – Szampon regulujący wydzielanie sebum oraz łagodzący podrażnienia skóry głowy. Nie zawiera parabenów.     
• Herbamedicus SwissMedicus szwajcarska maść końska Forte rozgrzewająca, 500 ml – Rozgrzewający preparat na obrzęki polecany osobom aktywnym fizycznie.     
• Herbamedicus szwajcarska maść końska rozgrzewająca, 150 ml – Maść pomagająca złagodzić ból oraz stany zapalne mięśni i stawów.     
• Herbamedicus końska maść chłodząca z konopiami, 250 ml – Chłodzący preparat wspierający regenerację po wysiłku fizycznym lub przy zmęczeniu mięśniowym.     
• Gorvita końska maść rozgrzewająca, 250 ml – Rozgrzewająca formuła dedykowana osobom uprawiającym sport lub potrzebującym szybkiej regeneracji mięśniowej.     
• Herbamedicus SwissMedicus szwajcarska maść końska Forte rozgrzewająca, 250 ml – Maść na obrzęki dla osób prowadzących aktywny tryb życia.     
• SwissMedicus szwajcarska maść końska Forte chłodząca, 250 ml – Chłodzący preparat na reumatyzm czy skurcze mięśni; sprawdzi się także po urazach lub zwichnięciach.

Właściwości i efekty działania

• pobudza wydalanie moczu (działanie diuretyczne)
• eliminuje bakterie
• ułatwia odkrztuszanie
• zwalcza grzyby
• wywołuje efekt rozgrzewający

Różnorodne formy i sposoby stosowania

W zależności od potrzeb oraz preferencji, dostępnych jest wiele postaci preparatów. Można spotkać zarówno susz, jak i odwar czy nalewkę. Popularnością cieszą się także mikstury, syropy oraz olejki eteryczne.

Na rynku dostępne są również tabletki, kapsułki, a także maści i kremy do stosowania zewnętrznego. Wśród innych form warto wymienić plastry, płyny doustne czy żele przeznaczone do aplikacji na skórę.

Ponadto można znaleźć produkty takie jak szampony i odżywki do włosów, a także tabletki i pastylki do ssania.

• susz
• odwar
• nalewka
• mikstura
• syrop
• olejek eteryczny
• tabletka
• kapsułka
• maść
• krem
• plaster
• płyn doustny
• szampony i odżywki do włosów
• żel na skórę
• tabletki do ssania
• pastylki do ssania

Najważniejsze składniki czynne

Wśród kluczowych związków obecnych w tej roślinie można wymienić witaminę C, różnorodne żywice oraz garbniki. Skład chemiczny uzupełniają substancje takie jak borneol, α-pinen, kamfen czy limonen. Warto także zwrócić uwagę na obecność kwasów organicznych, m.in. chlorogenowego, kawowego, galusowego, ferulowego i abietynowego.

Oprócz tego w składzie znajdziemy również kwasy żywiczne, gwajakol, krezol oraz pirokatechol. Roślina zawiera także aromatyczne węglowodory, felandren, terpineol i mircen. Całość dopełniają związki gorzkie, które mają istotny wpływ na jej właściwości.

• witamina C
• żywice
• garbniki
• borneol
• α-pinen
• kwas chlorogenowy
• kwas kawowy
• kamfen
• kwas galusowy
• limonen
• kwasy żywiczne
• gwajakol
• krezol
• pirokatechol
• węglowodory aromatyczne
• kwas ferulowy
• kwas abietynowy
• felandren
• terpineol
• mircen
• związki gorzkie

Najważniejsze części roślin wykorzystywane w przemyśle

Wśród surowców pozyskiwanych z roślin można wyróżnić między innymi: pąki, szyszki, korę, żywicę, pędy, olejki oraz dziegieć. Każdy z tych składników znajduje zastosowanie w różnych gałęziach przemysłu i posiada unikalne właściwości.

• pąk
• szyszka
• kora
• żywica
• pęd
• olejek
• dziegieć